بسم الله الرحمن الرحیم

وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَ لْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ (البقرة/186)‏

و هرگاه بندگانم از تو درباره من پرسند (بگو:) همانا من نزدیکم؛ دعاى نیایشگر را آنگاه که مرا مى‏ خواند پاسخ مى‏ گویم. پس باید دعوت مرا بپذیرند و به من ایمان آورند، باشد که به رشد رسند.

تفسیر نور (حجت الاسلام و المسلمین قرائتى)‏

نکته‏ ها:

برخى افراد از رسول خدا صلى الله علیه وآله مى‏ پرسیدند: خدا را چگونه بخوانیم؟ آیا خدا به ما نزدیک است که او را آهسته بخوانیم و یا اینکه دور است که با فریاد بخوانیم؟! این آیه در پاسخ آنان نازل شد.

دعا کننده، آنچنان مورد محبّت پروردگار قرار دارد که در این آیه، هفت مرتبه خداوند تعبیر خودم را براى لطف به او بکار برده است: اگر بندگان خودم درباره خودم پرسیدند، به آنان بگو: من خودم به آنان نزدیک هستم وهرگاه خودم را بخوانند، خودم دعاهاى آنان را مستجاب مى‏ کنم، پس به خودم ایمان بیاورند ودعوت خودم را اجابت کنند. این ارتباط محبّت‏آمیز در صورتى است که انسان بخواهد با خداوند مناجات کند.

دعا کردن، همراه وهمرنگ شدن با کلّ هستى است. طبق آیات قرآن، تمام هستى در تسبیح و قنوت هستند؛ «کلّ له قانتون»(1) و تمام موجودات به درگاه او اظهار نیاز دارند؛ «یَسئله مَن فى السموات والارض»(2) پس ما نیز از او درخواست کنیم تا وصله ‏ى ناهمگون هستى نباشیم.

قرآن درباره دعا سفارشاتى دارد، از آن جمله:

1- دعا و درخواست باید خالصانه باشد. «فادعوا اللّه مخلصین له الدین»(3)

2- با ترس و امید همراه باشد. «وادعوه خوفاً وطمعاً»(4)

3- با عشق و رغبت و ترس توأم باشد. «یدعوننا رغباً و رهباً»(5)

4- با تضرّع و در پنهانى صورت بگیرد. «ادعوا ربکم تضرعاً و خفیة»(6)

5 – با ندا و خواندنى مخفى همراه باشد. «اذ نادى ربّه نداء خفیاً»(7)

در اصول کافى، صدها حدیث در اهمیّت، نقش وآداب دعا، توجّه واصرار وذکر حاجت‏ها هنگام دعا ودعاى دسته جمعى وایمان به استجابت آن آمده است.(8)

سؤال: چرا گاهى دعاى ما مستجاب نمى‏ شود؟

پاسخ: عدم استجابت دعاى ما به خاطر شرک یا جهل ماست. در تفسیر المیزان مى‏ خوانیم که خداوند در این آیه مى‏ فرماید: «اجیب دعوة الداع اذا دعان» خودم اجابت مى‏ کنم دعا کننده‏ اى را که فقط مرا بخواند و با اخلاص تمام، از من طلب خیر کند. پس اگر دعا مستجاب نشد، یا به جهت آن است که ما از خداوند خیر نخواسته‏ ایم، و در واقع براى ما شرّ بوده و یا اگر واقعاً خیر بوده، خالصانه و صادقانه از خداوند درخواست نکرده ‏ایم و همراه با استمداد از غیر بوده است. و یا اینکه استجابت درخواست ما، به مصلحت ما نباشد که به فرموده روایات، در این صورت به جاى آن بلایى از ما دور مى‏ شود و یا براى آینده ما یا نسل ما ذخیره مى‏ شود و یا در آخرت جبران مى‏ گردد.

در اصول کافى مى‏ خوانیم: کسى که غذاى حرام بخورد، یا امر به معروف ونهى از منکر نکند ویا از سر غفلت وبى‏ اعتنایى دعا کند، دعایش مستجاب نمى‏ گردد.

معناى دعا، ترک کسب و کار نیست، بلکه توکّل به خداوند همراه با تلاش است. لذا در حدیث مى‏ خوانیم: دعاى بیکار مستجاب نمى‏ شود.

شاید قرار گرفتن آیه‏ ى دعا در میان آیات روزه به خاطر تناسب بیشترى است که ماه خدا با دعا دارد.

سؤال: با اینکه کارهاى خداوند قانون‏مند و براساس عوامل و سنّت ‏هاى ثابت است، پس دعا چه نقشى دارد؟

پاسخ: همانگونه که انسان در سفر، حکم نماز و روزه‏ اش غیر از انسان در وطن است، انسان دعا کننده با انسان غافل از خدا متفاوت هستند و سنّت خداوند لطف به اوّلى است، نه دوّمى. آرى، دعا و گفتگو با خداوند، ظرفیّت انسان را براى دریافت الطاف الهى بیشتر مى‏ کند. همانگونه که توسل و زیارت اولیاى خدا، شرایط انسان را عوض مى‏ کند. چنانکه اگر کودکى همراه پدر به مهمانى رود، دریافت محبّتش بیش از آن خواهد بود که تنها برود. بنابراین دعا، زیارت و توسل، سبب تغییر شرایط است، نه برهم‏ زدن سنّت‏ هاى قطعى الهى.

درباره نزدیکى خدا به انسان، فیض کاشانى قدس سره مى‏ گوید:

گفتم که روى خوبت، از ما چرا نهان است‏

گفتا تو خود حجابى ورنه رخم عیان است‏

گفتم فراق تا کى، گفتا که تا تو هستى‏

گفتم نفس همین است، گفتا سخن همان است‏

پیام ‏ها:

1- دعا در هرجا ودر هر وقت که باشد، مفید است. چون خداوند مى‏ فرماید: من نزدیک هستم. «فانّى قریب»(9)

2- خداوند به ما نزدیک است، ولى ما چطور؟ اگر گاهى قهر او دامن ما را مى ‏گیرد، به خاطر دورى ما از خداوند است که در اثر گناهان مى ‏باشد. «فانّى قریب»

3- استجابت خداوند دائمى است، نه موسمى. «اُجیب» نشانه‏ ى دوام است.

4- با آنکه خدا همه چیز را مى‏ داند،امّا دعا کردن وظیفه ‏ى ماست. «فلیستجیبوا لى»

5 – دعا آنگاه به اجابت مى‏ رسد که همراه با ایمان باشد. «فلیؤمنوا بى»

6- دعا، وسیله‏ ى رشد و هدایت است. «لعلّهم یرشدون»

منابع :

1) بقره، 116.

2) الرحمن، 29.

3) غافر، 14.

4) اعراف، 56 .

5) انبیاء، 90 .

6) اعراف، 55 .

7) مریم، 3 .

8) کافى، ج‏2، کتاب الدعا.

9) آنچه از اوقات مخصوصه، یا اماکن مقدّسه براى دعا مطرح شده براى فضیلت است، نه انحصار به آن ایام و یا اختصاص به آن امکنه.

برگرفته از دانشنامه قرآنی نسیم رضوان